Pogrzeby w Polsce na przestrzeni wieków

W czasach naszych przodków zjawisko śmierci traktowano bardzo naturalnie. Śmierć, tak samo jak życie, była uzależniona od woli bóstw lub Boga i godzono się z nią bez sprzeciwu. Brak opieki medycznej, złe warunki sanitarne i niski ogólny poziom życia sprawiały, że ludzie nie żyli zbyt długo. Niezależnie od wierzeń, zgonu nie traktowano jako zakończenia życia – śmierć była jedynie przejściem do innej jego postaci. W dzisiejszym artykule przyjrzymy się, jak wyglądały pogrzeby w Polsce na przestrzeni wieków.

Zwyczaje pogrzebowe na ziemiach polskich

W czasach pogańskich i we wczesnym okresie chrześcijaństwa nie istniały wydzielone miejsca do pochówku zmarłych. Ciała osób zmarłych grzebano najczęściej tuż przy domu – wierzono bowiem, że zmarli  potrzebują kontaktu z żyjącymi członkami rodzin. Zwłoki osób o wysokim statusie społecznym były umieszczane w kurhanach zbudowanych z gliny, piasku i kamieni. Praktykowane było również całopalenie ciał zmarłych, ich prochy zaś umieszczano w niewielkich drewnianych urnach. W czasach tych istniał już zwyczaj opłakiwania zmarłych, a pieśni żałobne były przekazywane z pokolenia na pokolenie. Wychwalano w nich zasługi zmarłego i w jego imieniu żegnano się z najbliższymi oraz z domostwem, które zamieszkiwał.

Polskie cmentarze

W czasach chrześcijańskich tworzono liczne przykościelne cmentarze, na których dusze zmarłych były nadal otoczone boską opieką. Na cmentarzach tych często rozpalano ogniska, wierzono bowiem, że zmarli chętnie ogrzewają się przy ogniu. Przy grobach pozostawiano również odrobinę chleba i soli, aby mogli się oni pożywić. Polskie cmentarze zarówno w miastach, jak i poza nimi były z reguły bardzo przepełnione. Działo się tak za sprawą licznych epidemii i wypraw wojennych. Ze względu na zagrożenie epidemiologiczne, w okresach zarazy grzebano ludzi również poza murami miejskimi. W normalnych warunkach takie postępowanie dotyczyło jedynie ciał złoczyńców, samobójców i ladacznic. Zwłoki osób majętnych i zasłużonych dla społeczności były grzebane na terenie świątyń w bogato zdobionych kryptach.

Trumny i portrety trumienne

Do końca XVII stulecia trumny były dość skromne i niewielkie. W późniejszym okresie czasu znacznie zwiększono ich rozmiary, co wiązało się z wkładaniem do nich przedmiotów należących do zmarłego. Najczęściej były to bogate stroje, narzędzia czy broń. W okresie od XVI do XIX wieku powszechny był zwyczaj malowania „portretów trumiennych”, które były mocowane do trumny. Portrety te były wykonywane przez profesjonalnych malarzy, a do czasu ich ukończenia zwłoki zmarłego pozostawały w domu.

Usługi pogrzebowe na przestrzeni wieków

Korzystanie z usług pogrzebowych ma długą historię, a zakłady pogrzebowe, wbrew pozorom, nie pojawiły się w ostatnim czasie. Pierwszą wzmiankę o usługach pogrzebowych w Europie możemy spotkać już w XIV wieku. Z oczywistych powodów serwis ten był wówczas na niezbyt wysokim poziomie, zapewniał jednak pomoc w pochówku osób zmarłych. Było to szczególnie ważne w dobie szalejących w tych czasach epidemii. Nie bez kozery zapotrzebowanie na usługi pogrzebowe było wówczas dość duże. Brak odpowiedniej wiedzy medycznej i wątpliwej jakości terapie, w krótkim czasie powodowały znaczny przyrost ilości osób zmarłych. Doświadczeni grabarze wspomagali władze miejskie w zapobieganiu szerzenia się epidemii poprzez sprawne i regularne pochówki zmarłych.

Rozwój zakładów pogrzebowych

W okresie późniejszym usługi pogrzebowe podlegały stałemu rozwojowi i zapewniały coraz wyższy poziom organizacji pochówków. Również na terenach Rzeczypospolitej korzystano z usług pogrzebowych, opłacanych najczęściej z budżetu miejskiego. Pierwotnie serwis funeralny ograniczał się do odbioru ciała osoby zmarłej, przygotowania miejsca na cmentarzu i samego pochówku. Z czasem zaczęto wprowadzać dodatkowe elementy mające za zadanie uświetnienie ceremonii pogrzebowej. Były to uroczyste stroje grabarzy, eleganckie wozy konne do przewozu zmarłych czy elementy dekoracyjne stosowane podczas pogrzebu. Oczywiście początkowo na taką bogatszą formę pogrzebów mogli pozwolić sobie jedynie członkowie majętnych rodzin. W kolejnych latach coraz więcej osób mogło korzystać z takiej oprawy pogrzebu, a branża ta ciągle się rozwijała i udoskonalała.